Toskania, słynąca z krajobrazowego piękna, niepowtarzalnego klimatu. Kraina mityczna, kolebka Renesansu – jawny obiekt pożądania każdego podróżnika.
Ten rejon Włoch widziałem przelotnie już parę lat wcześniej, tyle że z okien pociągu, którym jechaliśmy z Rzymu do Florencji.
Był już grudzień, więc w plenerze gościła szarzyzna, ale mimo to można było sobie uzmysłowić piękno toskańskiego pejzażu i to wówczas zaświtała mi myśl, by kiedyś zawitać w te strony i zobaczyć je z bliska. Nie sądziłem, że stanie się to tak szybko…
*****************************************************************************************************************************************************************************
Z Chicago doleciałem przez Londyn do Mediolanu. Na zapoznanie się ze stolicą Lombardii (a swego czasu – całej zachodniej cywilizacji) mogłem przeznaczyć tylko dwa dni, ale to wystarczyło do ogólnej impresji, która była jednak pewnym rozczarowaniem. Bowiem wcześniej wyobrażałem sobie to miasto jako bardziej eleganckie, wystawne, reprezentacyjne… (przecież to tutaj działają najsłynniejsi projektanci mody na świecie). Zastał mnie zaś pewien architektoniczny nieporządek, urbanistyczna bylejakość…Jednakże głównie interesował mnie Mediolan historyczny i ten, który nawiązywał do sztuki. Niestety, nie udało mi się zobaczyć legendarnej „Ostatniej Wieczerzy” Leonarda (bilety trzeba rezerwować na kilka tygodni wcześniej), ale za to odwiedziłem dwie bardzo dobre galerie – di Brera i Pinacoteca Ambrosiana, a przy okazji dość ciekawe zbiory znajdujące się w starej twierdzy Sforzów.
Największe wrażenie zrobiła wszak na mnie niedokończona Pieta Rondanini, przy rzeźbieniu której (literalnie) zmarł Michał Anioł. Dramatycznie różna od słynnej, przepięknej klasycznie Piety z Bazyliki Św. Piotra w Rzymie, którą w wieku 25 lat stworzył Michelangelo odzwierciedlając swoją fascynację harmonią i pięknem – sztuką, która pokonać może ludzkie słabości, zło, skazy, brzydotę…
W wieku 89 lat artysta w to zwątpił komponując Pietę, która nie unika ziemskiej ciężkości, cielesnej niedoskonałości, realistycznej surowości – całej tej gorzkiej prawdy, którą usiłujemy zasłonić pięknem. Zgoła magiczny moment przeżyłem przed wspaniałymi kartonami Rafaela do Szkoły Ateńskiej, które posłużyły mu do namalowania watykańskich fresków. Wypełniają one całą olbrzymią ścianę jednej z sal ambrozjańskiej pinakoteki. Postacie narysowane przez Rafaela wyłaniają się z mroku niczym widma zamierzchłej epoki. W tłumie greckich filozofów wyróżnia się Arystoteles o twarzy Leonarda da Vinci. Te ciemno – brązowe szkice bardziej do mnie przemówiły niż gotowe kolorowe Sztance Rafaela, które widziałem wcześniej w Watykanie. Uwielbiam kreskę Rafaela a tu miałem ją na wyciągnięcie ręki i to w skali olbrzymiego graffiti. W Mediolanie warto się jednak zjawić choćby tylko ze względu na Duomo – katedrę, jedną z najbardziej imponujących gotyckich budowli świata (tworzonej przez prawie 400 lat!) z niesamowitym lasem kamiennych sterczyn zapełniających jej dach.
W przeróżnych miejscach poutykano tam na dodatek 3500 większych lub mniejszych posążków! Za drzwiami katedry czeka nas jednak niespodzianka – ponure wnętrze z 52 gigantycznymi kolumnami kontrastuje z misternymi, ażurowymi zdobieniami na zewnątrz.
PORTOFINO
Z wielkomiejskiego zgiełku uciekłem przez Alpy Apuańskie nad Morze Liguryjskie, do malowniczego Portofino, zaglądając po drodze do arcyciekawego klasztoru Kartuzów Certosa di Pavia. Obawiałem się nieco kiczowatej romantyczności Portofino, ale w całej krasie okazało się, iż niepotrzebnie. To miasteczko ma swój niepowtarzalny urok, wcale nie sztuczny, turystyczny ale autentyczny – mimo pewnej cukierkowatości, ta malowniczość jest prawdziwa. Zatrzymałem się w hotelu Domina Piccolo, a gościł mnie bardzo przytulny apartament z wielce romantycznym widokiem na zatokę.Popołudniowy spacer do latarni to niezapomniana gama egzotycznych, nad wyraz malowniczych widoczków. Ranek w Portofino przywitał mnie niestety deszczem. Gotowałem się na poranne wędrówki po nabrzeżu ale niestety trzeba było z tego zrezygnować. Żałuję bardzo, bo nawet mimo deszczowej aury półwysep Portofino ma kuszącą aparycję.
Wyruszyłem więc przez Ligurię, wzdłuż wybrzeża, ku Pizie. Zrezygnowałem z jazdy autostradą więc musiałem się przedzierać przez zaskakująco wysokie przełęcze. Miałem nadzieję na zobaczenie Cinque Terre – pięciu odizolowanych wiosek nabrzeżnych utwierdzonych na stokach liguryjskich, wyrastających prosto z morza, wzgórz – ale pogoda i czas zniweczyły moje plany. Autostradą dotarłem do Pizy. Lało niestety i z trudem trafiłem do hotelu Royal Victoria nad rzeką Arno.
PIZA
Pogoda była mokra i ponura, aura szara ale mimo to późnym popołudniem zawitałem na Campo dei Miracoli, czyli Placu Cudów. Nie wiem dokładnie o jakie cuda chodzi, ale kiedy znalazłem się na placu, nisko, zza granatowych chmur, wyłoniło się zachodzące słońce i oświetliło cudownie ciepło – pomarańczowym blaskiem wszystkie budowle, łącznie z baptysterium, katedrą Duomo i samą krzywą wieżą. Nie mogłem sobie darować, że nie wziąłem aparatu. Następnego dnia, kiedy dokładniej już zwiedzałem Campo dei Miracoli, nie było już takiego świetnego oświetlenia, niemniej jednak udało mi się zrobić kilka, myślę, że ciekawych, zdjęć.
TT
Torre Pendente nie jest znowu taka mała, jak ją drwiąco opisywał np. Mark Twain (ten jednak kpił prawie ze wszystkiego), ale już krzywa jest mocno, jak się patrzy. To rzeczywiście cud, że się jeszcze przez te osiem wieków nie zawaliła (a tylko odchyliła od pionu o – bagatela! – 5 metrów).
Plac cudów zachwalają w przewodnikach jako jeden z najciekawszych architektonicznie kompleksów religijnych świata i nie ma w tym przesady. Ja, wskutek braku dostatecznej wiedzy, w swojej naiwnej nieświadomości miałem tylko samą wieżę, a tu zobaczyłem kompozycję kilku imponujących budowli i trudno było mi uwierzyć w ich XII – wieczność, tak wyglądały wdzięcznie, wyrafinowanie i misternie.
Z
Zupełnym zaskoczeniem zaś były dla mnie XIII – wieczne freski, (z których nota bene tylko część ocalała z alianckich bombardowań II wojny światowej). Umieszczone wśród grecko – rzymskich sarkofagów Camposanto „Tryumf Śmierci” i „Sąd Ostateczny” to według mnie absolutna rewelacja w sztuce malarstwa zachodnioeuropejskiego… a żeby było bardziej intrygująco, to nawet nie wiadomo kto je namalował. Uderzyła mnie zwłaszcza ciemno – bordowa kolorystyka, ekspresja kompozycji i modelunek postaci. Jeśli rzeczywiście powstało to w wieku Giotta i Cimabue, to freski tych ostatnich wyglądają przy tym jak naiwne, dziecinne malowanki. Trudno przy tym nie podejrzewać jakichś następnowiecznych poprawek.
Na wyjazd z Pizy straciłem sporo czasu, tak mylące okazały się znaki… mimo kierunku na Florencję. Jednak za parę godzin znalazłem się w samym sercu Toskanii – w Chianti.
CHIANTI
Pogoda się wyklarowała, wieczór był piękny, dotarłem do Villi Vignamaggio, gdzie miałem spędzić trzy następne noce, wypuszczając się stąd każdego dnia na rekonesans toskańskiej krainy (Villa Vignamaggio znajduje się w pobliżu Greve in Chianti – dokładnie w połowie drogi między Florencją a Sieną).
Villa Vignamaggio to kwintesencja toskańskiej rezydencji, otoczona winnicami i oliwnymi gajami. Zbudowano ją jeszcze w XV wieku. Mówią, że urodziła się tu sama Mona Lisa, ale tego tu już nikt nie może sprawdzić. Jest to spore gospodarstwo z prawdziwą winiarnią, z której piwnic wychodzi 250 tys. butelek wina rocznie (warto wspomnieć, że wino pochodzące właśnie z tej winnicy po raz pierwszy zaczęto nazywać chianti). Wille otacza również stylowy rzymski ogród.Od jakiegoś czasu Villa Vignamaggio przyjmuje gości, bowiem stworzono tu coś w rodzaju ekskluzywnego gospodarstwa agroturystycznego. Uderza więc harmonijne połączenie surowości i prostoty z wygodą i luksusem. Ranek przywitał mnie niestety deszczem. Tuż przed południem znów jednak wyjrzało słońce i toskański pejzaż objawił się przed moimi oczami w całej swojej krasie. Wznoszące się wysoko zielone wzgórza otaczające łagodne doliny z szachownicą winnych upraw i niebieskawa mozaika oliwnych drzewek. Dokładnie jak na obrazach mistrzów Renesansu. I te barwy ziemi – cała gama zieleni, żółci i brązów, a nad wszystkim niezwykle malownicze toskańskie niebo – jego jasny szmaragd z konfiguracją chmur i chmurek, godną najlepszego pędzla.
FLORENCJA
Około południa wyruszyłem do Florencji, oddalonej o rzut kamieniem od Greve. Udało mi się jakoś zaparkować samochód na Piazzale Michelangelo, skąd roztacza się najładniejszy chyba widok na całe miasto – z jego mostami na rzece Arno, słynnymi budowlami – wieżycami pałaców, kopułami świątyń i czerwonymi dachami kamienic.
U swoich stóp miałem kolebkę Renesansu. To tutaj żyli i tworzyli Leonardo da Vinci, Michal Anioł i Rafael; to tutaj budowali nowy kanon języka Dante, Boccacio, Petrarka; to tutaj Machiaveli radził Medyceuszom jak rządzić; to tutaj wreszcie spłonął na stosie nieprzejednany mnich Savonarola, jeden z pierwszych rewolucjonistów na świecie…
Florencja to chyba trzecia po Rzymie i Wenecji najpopularniejsza destynacja turystyczna Włoch. Zatrzymać się więc tu można na cały tydzień, ja ograniczyłem się jednak do spaceru po starym mieście.
Przypomniałem sobie zakątki, jakie widziałem dwa lata wcześniej: most Ponte Vecchio, Piazza della Signoria z siedzibą Medyceuszy i pełna rzeźb loggia, kompleks Duomo, fasadę Uffizi, kryjącą jedną z najbogatszych galerii malarstwa europejskiego na świecie…
Większość popołudnia spędziłem jednakże w pałacu Pittich, wśród obrazów Gallerii Palatina, która szczyci się pokaźnym zbiorem płócien, zwłaszcza Rafaela i Tycjana…
Byłem rozczarowany. Większość dzieł była nudna, podobna do siebie w swej monotonnej tematyce religijnej (niekończące się zwiastowania, pokłony Trzech Króli, madonny z dzieciątkami, ukrzyżowania, zdjęcia z krzyża, opłakiwania i złożenia do grobu… etc.) Z bliska widać było niedoskonałości warsztatu, nawet dzieła znanych malarzy wydawały się drugiego sortu… Irytował mnie fakt umieszczania za szkłem najbardziej cennych olejów. Nie znoszę tego, gdyż przypomina mi to lizanie cukierka owiniętego w celofan. Szkło rozprasza światło, barwy i kontury, nie czuję wówczas faktury płótna ani tych fluidów, które czasem zdają się emanować z obrazu, dając złudzenie przeniesienia w czasie do epoki twórcy – odczucie jego ducha i napięć tworzenia. Kilka zaledwie obrazów dostarczyło mi autentycznej przyjemności obcowania z arcydziełem. Urzekła mnie jedna ze słynnych Madonn Rafaela, cudownie stonowana „Madonna Wielkiego Księcia”.
Kiedy wróciłem do Greve, nad Toskanią zapadła już granatowa noc.
SAN GIMIGNANO
Nazajutrz była zaś radość o poranku – wspaniale rozświetlona słońcem aura. Za moim oknem ukazała się Toskania w tej wersji bajecznej, wręcz idyllicznej… Doskonała pogoda na peregrynacje okolicy i spacer wśród winnic (nie obyło się bez kosztowania winogron). Tego dnia chciałem zobaczyć kolejne znane miejsce – stare San Gimignano.
Dotarłem tam wkrótce drogą krętą, aczkolwiek ciekawą i już z daleka przywitały mnie charakterystyczne sangimignańskie wieże. Powiało średniowieczem ale hordy współczesnych turystów sprowadziły mnie do właściwej epoki.
Niezapomniany był jednakże widok z Torre Grossa – jeden z najpiękniejszych we Włoszech, jak mówią bywalcy (i autorzy przewodników).
Dość łatwo przyszło mi się z nimi zgodzić.
Wieżyc ongiś było w mieście 52. Każdy pan i władca chciał mieć wyższą od sąsiada – im większa wieża tym większy prestiż. Coś jakby darwinowska walka o przywództwo w stadzie – swoisty konkurs na najlepsze geny. No i ostał się dla naszych oczu strzelający w niebo, nieśmiertelny symbol falliczny.
SIENA
Jednym z najbardziej niezwykłych miejsc, nie tylko w Sienie, ale i w całej Toskanii, jest sieneńskie Duomo – gotycka katedra pełna dzieł artystów włoskich z najwyższej półki oraz niewiarygodnie oryginalnej, niespotykanej nigdzie indziej na świecie posadzki, będącej wielką marmurową mozaiką, przedstawiającą dziesiątki obrazów i scen rozgrywających się pod naszymi stopami.
KORTONA
Z Sieny udałem się wprost do Kortony. Pamiętam, że miasteczko to polecił mi pewien profesor florenckiego uniwersytetu, którego poznałem parę lat wcześniej w pociągu jadącym z Rzymu do Florencji. Byłem mu wdzięczny. Czułem się niby żywcem przeniesiony do średniowiecza.
Kortonę zobaczyłem już z daleka – majaczyła w promieniach zachodzącego słońca, rozłożona na górskim stoku. Jeszcze przed zachodem słońca zdołałem się wdrapać na górę pod mury starego miasta, skąd widać było rozległą panoramę Doliny Chiana, rozświetloną czerwonym niebem. Wjechałem przez starożytną bramę do miasta na stromą i wąską uliczkę i doprawdy czułem się dziwnie jadąc po XIV- wiecznym trakcie XXI – wiecznym wehikułem. Wkrótce znalazłem się pod hotelem San Michele, który swoją siedzibę obrał w starej XV – wiecznej kamienicy. Przypadł mi pokój pod samym dachem z rozległym widokiem na całą dolinę i kortońskie dachy.
Kortona wieczorem objawiła się niczym miejsce magiczne. Tłumy turystów zniknęły, spacer uliczkami miasta był więc rozkoszą par excellence. Powłóczyłem się po starym mieście, a późnym wieczorem czekała mnie kolacja w restauracji „La Grotta”, która okazała się bezpretensjonalnym, serwującym doskonałe dania i wino lokalem. Po wyjściu zaś trafiłem na Piazza Republica opanowany akurat przez flecistę, który wciągnął do zabawy grupę włoskiej młodzieży.
Następnego dnia Kortona znalazła się w chmurach. Mżyło i padało na przemian – czyli aura w sam raz na odwiedzenie muzeum sztuki etruskiej. Kultura etruska to temat obszerny i na inna okazję, dość wspomnieć, że to właśnie od nazwy tego ludu pochodzi słowo Toskania, na której to ziemi prawie trzy tysiące lat wcześniej osiedlili się Etruskowie, rozwijając tu jedną z najbardziej kompleksowych i bogatych starożytnych kultur europejskich.
Po zobaczeniu zbiorów Akademii Etruskiej przyszła kolej na kolekcję diecezjańską, która się szczyci najcenniejszym chyba dziełem malarskim jakie posiada Kortona – „Zwiastowaniem” pędzla Fra Angelico. A jest to złoto – czerwony ołtarzyk malowany bardzo misternie, ślicznie dekoracyjny, słodki i delikatny. To właśnie o Bracie Angelico Łysiak napisał kiedyś, że „w mistycyzmie nurzał się on z taką samą rozkoszą, z jaką lubieżnicy nurzają się w erotyzmie.” Hmm… czyżby Rubens był lubieżnikiem? Tak się teraz zastanawiam – który z tych malarzy do mnie bardziej przemawia? No cóż… Nie miałbym żadnych wątpliwości gdyby Rubens malował szczuplejsze kobiety…
ASYŻ
Z mglistej Kortony droga zawiodła mnie do Asyżu.
Wjechałem do Umbrii.
Raczej nikłe były szanse na to, że w mieście Św. Franciszka z hedonizmu nawrócę się na ascetyzm – po wszystkich tych kulinarno-winnych toskańskich rozkoszach – niemniej jednak miejsce to swoją niezwykłością oddziałało na mnie silnie.
&*
Asyż, podobnie jak Kortona, osadzony jest na zboczu wielkiej góry i zachował swój średniowieczny charakter. Oczywiście w Katedrze, gdzie znajdują się relikwie świętego, zastałem tłumy pielgrzymów, ale mimo to panował tam zaskakujący porządek i każdy indywidualnie mógł zagłębić się w swoim wnętrzu, odczuć sakralność świątyni, zmierzyć się z legendą tego niezwykłego człowieka, jakim był Św. Franciszek.
O &*
O samej Katedrze Św. Franciszka można by pisać długo. Znajdują się tam choćby freski, które zrewolucjonizowały europejskie malarstwo, głównie za sprawą Giotta. Są to właściwie dwa kościoły – górny (gotycki) i dolny (romański) – a każdy przeniknięty jest inną atmosferą.
Dolny przypomina wielką rozbudowaną kaplicę, w której odczuć można metafizyczny dreszcz dzięki bliskości grobu Św. Franciszka; górny to olbrzymia, przestronna, kolorowa galeria fresków, które swoją epickością zdolne są pochłonąć widza.
Zatrzymałem się w hotelu Subasio (jak można było wyczytać w przewodniku, gościli tu m.in. Charlie Chaplin i Greta Garbo). Sąsiadował on z placem katedralnym a z jego tarasu rozciągał się imponujący widok na spory kawał Umbrii. O zachodzie słońca znów byłem świadkiem wielkiego spektaklu na niebie.
&*
Nazajutrz, po niedzielnej mszy wdrapałem się na Rocca Maggiore – średniowieczną twierdzę – by rzucić z góry okiem na cały Asyż i rozłożoną pod nim dolinę. Był jeszcze spacer wąskimi, niezwykle malowniczymi uliczkami miasta, ale wczesnym popołudniem znów trzeba było uderzyć w drogę – czekała mnie długa jazda przez całe północne Włochy do Bergamo, gdzie szczęśliwie zakończyła się cała moja eskapada.&* * * * * * &* * * * * * *
*
OBRAZKI Z PODRÓŻY PO PÓŁNOCNYCH WŁOSZECH
Panorama Toskanii widziana z wieży sienneńskiego Palazzo Pubblico.
Widok z hotelowego okna w Portofino.
Zatoka w Portofino
Certosa di Pavia - niezwykły klasztor Cystersów
Lew na straży florenckiego Palazzo Vecchio
Galleria Vittorio Emanuele II w Mediolanie
Widok na Duomo z Krzywej Wieży w Pizie
Randanini Pieta, przy rzeźbieniu której zmarł Michał Anioł
Katedra Św. Franciszka w Asyżu widziana z Rocca Maggiore
Wnętrze sieneńskiego Duomo
Mozaikowa posadzka Katedry w Sienie
Freski na ścianie biblioteki arcybiskupa Sieny
Średniowieczna zabudowa San Gimignano
Panorama okolic San Gimignano widziana z Torre Grossa (największej z wież miasta)
Florencja widziana z Piazzale Michelangelo
ŚWIAT W OBRAZACH 